Yeni yıl, 2024’ün sorunlarıyla geldi

0

BEĞENDİM

0

Türkiye’de 2024, ekonomik krizin toplumun geniş kesimleri tarafından derinden hissedildiği bir yıl oldu. Yıllardır süren yüksek enflasyon bu yıl vatandaşların gündeminin ilk sırasında yer alırken, uygulanan faiz politikasıyla beraber Türkiye’de büyüme oranlarını da sert bir düşüş gösterdi.

Enflasyon beklenen ölçüde gerilemedi çünkü ekonomi yönetiminin kaybedilen güven ve bozulan beklentileri tekrar çıpalaması kolay değildi. Nitekim, vatandaş yüksek faiz ortamında yıl boyunca kemer sıkarken, kamudan beklenen tasarruf önlemleri gerçekleşmeyince, enflasyonun düşeceğine yönelik güçlü bir beklenti de oluşamadı.

3 Haziran  2023’ten bu yana ekonominin dümeninde olan Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek 26 Kasım’da yaptığı açıklamada, “Enflasyonda şok dönem öncesine gelmek 3 yıl sürüyor. Bir yıl bitti, iki yıl kaldı” açıklamasını yaptı. Şimşek’in bu açıklaması da 2025 için iyimser olmayı zorlaştırırken, halkın iki yıl daha zorlanacağının itirafı oldu.

Dünyanın en büyük ekonomilerinin listelendiği G20 ülkeleri arasında Arjantin’den sonra en yüksek enflasyona sahip ülke olan Türkiye, aynı zamanda üyeler arasında 2024’ü resesyonla geçiren tek ülke oldu. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre Türkiye ekonomisi hem yılın ikinci çeyreğinde hem de yılın üçüncü çeyreğinde çeyreklik bazda yüzde 0.2 oranında küçüldü. Ancak ekonominin daraldığı bu dönemde Türkiye, enflasyon sorununu da çözemedi.

ARJANTİN’İ GEÇEBİLİRİZ

Gıda, kira gibi herkesin hayatını doğrudan etkileyen temel gruplarda görülen artışlarla TÜİK’e göre Türkiye’de kasımda yıllık enflasyon yüzde 47.09 olarak ölçüldü. G20 ülkeleri arasında Türkiye, en yüksek ikinci enflasyon oranına sahip. Hiperenflasyonun gölgesindeki Arjantin’de yıllık enflasyon yüzde 166 oldu. Üstelik, Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü’nün (OECD) tahminlerine göre 2025’te enflasyonumuz, Arjantin’i de geçerek G20’de ilk sıraya çıkacak. Kurumun tahminlerine göre 2025 sonunda Türkiye’de enflasyon yüzde 30.7, Arjantin’de yüzde 29.8 olacak. 

Enflasyonla mücadele sürecek mi?

Sekiz aydır politika faizini yüzde 50’de sabit tutan Merkez Bankası’nın, geçen hafta politika faizini 250 baz puan indirmesinin ardından, Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, “Faizi kesinlikle indirmeye başlayacağız. 2025, bunun işaret yılı olacaktır. Faiz inecek ki enflasyon da insin” ifadelerini kullanması, son yıllarda Türkiye ekonomisini felakete sürükleyen ‘Faiz sebep enflasyon sonuçtur’ teorisine geri mi dönülüyor? sorularını akıllara getirdi. Bu sorunun yanıtı iktidarın enflasyonla mücadeleyi sürdürüp sürmeyeceğini de cevabı olacak.

TL %16.5 değer kaybetti

2024 yılı, TL’nin reel olarak değer kazandığı ancak nominal değer kaybının yüzde 16.5’e ulaştığı bir yıl oldu. Yıla 29.5648 liradan başlayan dolar dün 35.3615 liralık rekoruyla 2024’ü uğurladı. Euro ise 32.6443 liradan başladığı 2024’ün son gününde 36.8904 lirayı test etti ve yüzde 13 yükseliş kaydetti. TCMB politika faizini arttırırken TL’nin reel olarak değerlenme sürecine girmesi, kontrollü kur sistemi ile doların enflasyon kadar artmaması dolarizasyonda frenleme sağladı. Yerleşiklerin döviz mevduatı 2024’te parite etkisinden arındırılmış olarak 18.1 milyar dolar azaldı. 2024’te swap, tahvil ve hisse yoluyla yabancı girişi 43.5 milyar dolar oldu.

İlk yarıda en iyi ikinci de en kötü

Borsa İstanbul 2024 yılında yüzde 33 getiri yarattı. Bu getiri enflasyonun ve mevduat faizinin altında kaldı. Borsa aslında yılın ilk yarısında yüzde 40 seviyelerinde getiri elde etmişti ve enflasyonun, faizin çok üzerinde getiri sağlarken, dünyada en iyi borsalar arasında yer almıştı. Yılın ikinci yarısında ise yüzde 6 değer kaybı oluştu ve dünyada en kötü borsalar arasında yer aldı. Ekonomide daralma en çok sanayi şirketlerini vurdu. Borsada sadece 34 şirket yatırımcısına enflasyonun üzerinde getiri verdi. 2024’te 34 şirket daha halka arzla borsaya geldi. Söz konusu şirketler toplamda 60.23 milyar TL halka arz geliri elde etti. 

Şimşek itiraf etti

Uygulanan politikalara karşın enflasyon istenilen düzeyde düşürülemedi. Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in kasım ayındaki açıklaması da 2025 için iyimser olmayı zorlaştırırken, halkın iki yıl daha zorlanacağının itirafı oldu.

İki yıl daha çekeceğimiz var

2024, yüksek enflasyonun gölgesinde geçti. Çalışanların ücretlerindeki kayıp derinleşti, milyonların geçim savaşı daha da zorlaştı. Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in 26 Kasım’daki “Enflasyonda şok öncesi dönem öncesine gelmek 3 yıl sürüyor. Bir yıl bitti, iki yıl kaldı” açıklaması ise gelecek iki yılın ne kadar zor geçeceğinin adeta özeti oldu.  Ülke ekonomisinin kronolojisinde 6 Ocak’ta en düşük emekli aylığının 10 bin lira olması, 25 Ocak’ta Merkez Bankası’nın (TCMB) faizi yüzde 45’e çıkarması, 2 Şubat’ta TCMB’nin ilk kadın başkanı Gaye Erkan’ın ‘görevden affını istemesi’ dikkat çeken başlıklardı. Ocakta merkezi yönetim bütçe açığı, Ocak 2023’e göre yüzde 367.5 arttı ve 150.7 milyar TL oldu, 21 Mart’ta TCMB Para Politikası Kurulu politika faizini yüzde 50’ye çıkardı, 13 Mayıs’ta ise kamuda 25 maddelik tasarruf tedbirleri açıklandı.

ZİRVEYİ GÖRDÜ

3 Haziran’da Türkiye İstatistik Kurumu’na göre, mayısta yıllık enflasyon yüzde 75.45 ile zirveyi gördü. 1 Temmuz’da kirada yüzde 25 zam sınırı kaldırıldı. 5 Eylül’de açıklanan yeni Orta Vadeli Program’da 2024 sonu enflasyon tahmini yüzde 41.5’e yükseltildi. Kasımda Merkez’in enflasyon beklentisi yüzde 44 oldu. 26 Aralık’ta 2025 yılı asgari ücreti 22.104 lirada kaldı. 27 Aralık’ta Merkez, politika faizini yüzde 47.5’e indirdi.

Asgari ücretli açlığı aşamadı 

Ekonomik krizin faturasının yıkıldığı vatandaş 2024’ü her ay yükselen açlık ve yoksulluk sınırı nedeniyle büyük bir yaşam mücadelesi ile geçirdi. Türk-İş araştırmasına göre 12 ayda hem açlık ve hem de yoksulluk sınırı yüzde 40 artarken, hükümetin 2025 için belirlediği asgari ücret artışı ise yüzde 30 sınırında kaldı. 2024 yılı Ocak ayında 17 bin 2 TL olan asgari ücrete karşılık açlık sınırı 15 bin 48 TL, yoksulluk sınırı ise 49 bin 19 TL seviyesindeydi. Aralık ayına gelindiğinde ise açlık sınırı yüzde 40 artışla 21 bin 083 TL’ye  gıda ile birlikte diğer tüm temel harcamalar için haneye girmesi gereken ve yoksulluk sınırı olarak adlandırılan tutar 68.675 TL’ye çıktı. 2025 için belirlenen asgari ücret ise 22 bin 104 TL olarak belirlendi. 

Ortalama ücrete dönüştü

Yüksek enflasyon ve düşen büyüme oranlarıyla beraber Türkiye’de gelir dağılımındaki bozulma 2024’te de devam etti. TÜİK’in verilerine göre 2023’te işsiz oranların yaklaşık yarısı (yüzde 42.4) bu yıl da iş bulamadı. 2023’te işsiz olan 100 kişiden yalnızca 40’ı bu yıl istihdama katılabildi. 2023’te çalışan her 10 kişiden 1’i ise bu yıl ya işsiz kaldı ya da iş gücünden çıktı. Aynı araştırmaya göre ücretli çalışanların 2024’teki aylık geliri 17.480 TL ile neredeyse asgari ücret seviyesinde gerçekleşti.