Çiftçi maliyet yorgunu 

0

BEĞENDİM

0

Mehmet Hanifi GÜLEL

Çiftçiler açısından 2024 yılı zor ve kayıp yılı olarak kayıtlara geçti. Küresel ısınmanın etkisiyle yağışların az olması bazı ürünlerin rekoltesini olumsuz etkilerken, bazı ürünlerin ise tarlada yanmasına sebep oldu. Bazı ürünlerde ise tarım zararlılarıyla mücadele yoğundu.

Açıklanan fiyatlarla, artan girdi maliyetleri oluşan arz fazlası, pek çok ürünün ya tarlada kalmasına neden oldu ya da maliyetinin çok altında satılmasına. Bu ürünlerden en çok etkilenen domates oldu. Tüm bu yaşananların ışığında geçen yıl 20 temel tarım ürünün 15’inde çiftçi kazanırken, bu yıl ise tablo tersine dönerek 20 üründen 15’inde zarar etti. 2024’te üreticisine kazandıran ürünler şekerpancarı, mısır, üzüm, elma ve çeltik olarak açıklandı.

Sektör temsilcileri, 1 Eylül 2024 itibarıyla bitkisel üretim, su ürünleri ve hayvancılıkta planlı üretim dönemine geçildiğini ve Türk tarımında yeni bir sayfa açıldığına işaret ediyor. Yeni modelle üretimde arz fazlası ve gıda fiyatlarında dalgalanmanın önüne geçerek, üreticilerin zarar etmemesi ve tüketicilerin yüksek fiyattan tüketmemesi hedefleniyor.

TÜİK’in 2024 yılı Bitkisel Üretim İstatistiklerine göre bir önceki yıla kıyasla tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerde üretim (yem bitkileri hariç) yüzde 5, sebze üretimi yüzde 5,6 azaldı, meyveler, içecek ve baharat bitkilerinde ise yüzde 2,1 artış yaşandı.

Tahıllarda mısır ve arpa ürünlerinde yüzde 10’un üzerinde rekolte düşüşü görüldü. Sebze üretiminde en çok ekilen ürünlerde artışlar yaşanırken, küçük ve bölgesel olarak ekilen ürünlerde üretim düşüşü etkili oldu. Meyve grubunda ise muz ve turunçgillerin rekoltesinde ciddi bir düşüş var.

Buğday

Geçen yıl buğday rekoltesi 20,8 milyon ton olarak kayıtlara geçti. Ancak, Toprak Mahsulleri Ofisi’nin (TMO) açıkladığı ekmeklik buğday için ton başına 9,250 TL ve makarnalık buğday için 10,000 TL fiyat açıklandı.

Prim hariç ekmeklik buğdayda yüzde 12,1, makarnalık buğdayda yüzde 11,1 artış yapıldı. Fiyatların girdi maliyetlerinin çok altında kaldığını belirten Şanlıurfa Ziraat Odaları İl Koordinasyon Kurulu Başkanı ve Hilvan Ziraat Odası Başkanı Hikmet İpar, sulu tarım yapanların rekoltenin yüksek olmasından dolayı kar zararın başa baş olduğunu, kuru alanların ise zarar ettirdiğini söyledi.

Arpa

TMO arpa fiyatını ton başına 7,250 TL olarak belirledi ve yüzde 3,6 artış yaptı. Rekolte ise yüzde 12 düşüşle 8.1 milyon ton gerçekleşti. Türkiye genelinde çiftçilerin kayıpla kapattığı bir ürün olarak yer aldı.

Fındık

Fındık, 2024 fiyatı yüzde 57 ile en yüksek açıklanan tarım ürünü olarak kayıtlara geçti. 717 bin ton rekolteye rağmen, işçilik maliyetleri ve kokarca zararlısından dolayı randımanda düşüşler yaşandı. Bu da düşük fiyatla alım yapılmasına neden oldu.

Perşembe Ziraat Odası Başkanı Arslan Soydan, kendi ürününü toplayan üreticilerin işçilik masrafı olmamasından dolayı iyi olduğunu, ancak yevmiye ile toplayanların işçilik masrafının yüksek olması ve hasat döneminde serbest piyasada fiyatların düşmesinden dolayı genel olarak kaybettirdiğini söyledi. Soydan, ihracat gelirinin artmasına rağmen üreticilere yansımadığını belirtti.

Zeytin

Zeytin üretimi ise 2024 yılı Cumhuriyet rekoru kırarak 3 milyon 750 bin ton olarak gerçekleşti. Zeytinyağı üretimi ise 475 bin ton olması tahmin ediliyor. Yüksek rekolteye rağmen alım yapan kurumlar, önceki yıla göre fiyatlarını artırmadı ve aynı seviyede bıraktı. Zeytin toplamada işçilik maliyetlerin yükselmesi ve piyasada yağ fiyatlarının gerilemesi nedeniyle yüksek rekolte üreticisini memnun etmedi.

Patates

Patates rekoltesi yüzde 21,1 artış ile 6,9 milyon ton gerçekleşti. Plansız üretim ve yüksek rekolte fiyatların düşmesine neden oldu. Şu an patatesin kilogram fiyatının üreticide 4-5 TL arasında değiştiğini kaydeden Niğde Ziraat Odası Başkanı Veli Kenar, 2024’te patatesin üreticisine kazandırmadığını söyledi.

Soğan

Bu yıl üreticisine kaybettiren tarım ürünlerinden biri de soğan oldu. Bir önceki yıla göre üretim yüzde 1,2 artış ile 2 milyon 632 bin ton gerçekleşti. Üretim ve işçilik maliyetlerindeki yükseliş soğan üreticisinin de yılı kayıpla kapatmasına neden oldu.

Tarlada satış yapanların zarar ettiğini belirten sektör temsilcileri, depoya koyan üretici içinse olumlu olduğunu ifade ediyor. Tüm üreticilerin depolama imkanı olmamasından dolayı, genel anlamda soğan için kayıp yılı olarak yer aldığı belirtiliyor.

Domates

Bu yıl en çok konuşulan ürünlerin başında domates geldi. Üreticiler birçok ilde protestolar yaptı. Fiyatının düşük olması ve arzın yüksek olmasından dolayı bazı üreticiler ürününü toplayamadan tarlada kaldı. 2024’te üretim yaklaşık yüzde 10 artış ile 14 milyon 617 bin ton olarak gerçekleşti.

2024’te domates eken çiftçilerin yılı en çok kayıpla kapatan ürün olduğunu belirten Turgutlu Ziraat Odası Başkanı Abdullah Şenol, önceki yıl fiyatı 2,5 lirayken 2024 fiyatının 1,5 liraya kadar gerilediğini söyledi. Şenol, çiftçilerin sebze ekiminden vazgeçtiğini, tahıl ürünlerin ekimine yöneldiğini iletti.

Narenciye

Narenciye üretimi geçen yıla göre yüzde 30,4 düşüşle 5 milyon 481 bin ton olarak gerçekleşti. Önceki yıl yüksek rekolte nedeniyle ürünlerinin üçte biri dalında kalmıştı. 2024’te çiftçinin en zor yılı olduğunu belirten Yüreğir Ziraat Odası Başkanı Mehmet Akın Doğan, bu yaşına kadar böyle zor bir yıl görmediğini aktardı.

Eskiden nadiren bazı ürünlerin para etmediğini ileten Doğan, “Bu yıl neredeyse ürünlerin tamamı sıkıntılı. Narenciyede fiyatlar iyi ama verim olmadığı için çiftçi yine para kazanamadı. İhracatta da rekabetten dolayı çok yapılmıyor. Bu yıl fiyat yüksek ama çiftçi yine para kazanamıyor. 2024’te Türkiye’nin genel anlamda en kötü yılımız olarak kayıtlara geçti. Çiftçiler 2025’ten de umutlu değil” dedi.

Ayçiçeği

Son yıllarda aşırı sıcaklıkların etkisiyle rekolte kayıpların yanı sıra fiyatının da artmaması üreticisine kaybettiren bir diğer ürün oldu. TÜİK’e göre 2024’te 2 milyon 195 bin ton rekolte elde edildi. Çukurova çiftçisi kuraklıktan dolayı verim kaybı yaşarken, diğer yandan fiyatı da düşük kaldı. Trakya’da ise fiyatının 21 lirayı bulmasına rağmen üreticiler yılı kayıpla kapattı.

Pamuk

Her geçen yıl üretim alanı daralan ürünlerin başında gelen pamuk, 2024’te 2 milyon 243 bin ton rekolte ile kapattı. Pamuğun kilogram fiyatının iki yıldır neredeyse yerinde sayması ve 20 ile 22 lira arasında değişmesi üreticisine kaybettirdi. Ekim alanlarının daraldığını belirten çiftçi temsilcileri, pamukta gümrük vergilerini artırmaması ve iç piyasada pamuk fiyatlarının doğrudan dünya fiyatlarıyla orantılı olmasından dolayı üreticisine kaybettirdiği ürünlerden biri oldu.

Çay

Bu yıl yaş çay üretimi 1 milyon 414 bin ton olarak kayıtlara geçti. Sezon başında fiyatlarının 19 lira açıklandı. Çay Sanayicisi İşadamları Derneği (ÇAYSİAD) Genel Sekreteri Mustafa Yılmaz Kar, daha sonra fiyatların serbest piyasada 14 liraya kadar indiğini belirtti. İşçilik ücretlerinden dolayı üreticisine kazandırmadığını kaydeden Kar, kendi çayını toplayanlar açısından biraz iyi olduğunu söyledi.

Mercimek

Kırmızı mercimek üretimi 2024’te 405 ton olarak geçekleşti. Ağırlıklı Güneydoğu’da kuru tarım alanlarında üretilen mercimek, 2024’te üreticisine kazandırmayan bir diğer ürün oldu. Üretici temsilcileri, maliyetlerden dolayı başa baş kurtardığını ve kuru alanlarda olduğu için birçok yerde zarar ettirdiği belirtiliyor.

Antep fıstığı

Güneydoğu’nun önemli ürünlerinden biri olan Antep fıstığı, bu yıl var yılı olması ve hasat döneminde fiyat düşüklüğü nedeniyle elindeki ürünü satmak zorunda kalan üreticilere kaybettirdi. Hatta hasat döneminde fiyat düşüklüğü nedeniyle çiftçilerin protesto ettiği ürünlerden biri oldu. 2024’te 383 bin ton rekolte elde edildi.

Muz

Muz üretimi ise 2024’te 875 bin ton olarak kayıtlara geçti. Anamur Bozyazı Ziraat Odası Başkanı Ahmet Şeref Gümüş, muzun bu yıl üreticisine kandırmadığını ve sürekli geriye doğru fiyatın gittiğini ifade etti. Muzun yüzde 60’ının zincir marketlerde satıldığını aktaran Gümüş, arzı da talebi de zincir marketlerin oluşturduğunu söyledi. Gümüş, 2024’te muz fiyatlarının üreticide ortalama 22 ile 23 lira arasında olduğunu belirtti.

Kayısı

Bu yıl rekoltede artış yaşanan ürünlerden biri de kayısı yer aldı. 2024’te 1 milyon 269 bin ton olarak kayıtlara geçti. Sektör temsilcileri, fiyatların önceki yılın altında kalması nedeniyle yevmiye ile toplayanlar için kayıp yılı olarak kapattıklarını belirtiyor.

Ürün yelpazesini genişleten çiftçi rahat etti

Şeker Pancarı

Türkiye’de 23 milyon tonla en çok üretilen tarım ürünü olan şeker pancarı, 2024’te çiftçisine kazandıran ürünlerden biri olarak yer aldı. Alım fiyatı ise 2024’te yüzde 28 artış ve kota tamamlama primiyle birlikte ton başına 2 bin 375 lira olarak açıklandı.

Ziraat Mühendisleri Odası Konya Şubesi Başkanı Burak Kırkgöz, özellikle kuru tarımda üretim yapanların para kazanamadığını belirterek, “Şeker pancarında tonajda herhangi bir problemi olmayan çiftçiler para kazandı. Şeker pancarından iyi verim alan çiftçilerin ben zarar ettim deme şansı yok. Talep ve arz dengesine göre ürünlerin fiyatı değişiklik gösterebiliyor. Biz de o yüzden çiftçilere ürün yelpazesini biraz geniş tutmalarını tavsiye ediyoruz” dedi.

Mısır

Mısır üretimi geçen yıl 8 milyon 100 bin ton olarak gerçekleşti. Üretimde yüzde 10’luk düşüş, önceki yıllarda fiyatın düşük olmasından kaynaklandı. TMO tarafından fiyatı açıklanmayan, serbest piyasada ton fiyatı 7 bin 300’den 9 bin 500’e kadar yükseldi ve 2024’te çiftçiye kazandıran tarım ürünlerinden biri olarak öne çıktı. Devletin 1 milyon ton mısır ithalatına izin vermesine rağmen üreticisinin yüzünü güldüren tarım ürünü oldu.

Çeltik

Çeltik fiyatı çiftçi açısından uygun ve değerli bir ürünü olması ile çiftçiye kazandıran bir ürün olarak öne çıktı. Rekolte ise yüzde 13,2 arış ile 1 milyon 19 bin ton olarak kayıtlara geçti. 55 randıman baldo grubu çeltiklerin fiyatı yüzde 29,2 artırılarak ton başına 31 bin TL, 58 randıman cammeo grubu çeltiklerin fiyatı yüzde 30,4 artırılarak ton başına 30 bin TL ve 60 randıman Osmancık grubu çeltiklerin fiyatı ton başına 25 bin TL olarak açıklandı.

Üzüm

Çiftçiyi bu yıl sevindiren ürünlerden bir de üzüm oldu. TARİŞ tarafından kuru üzüm kilogram alım fiyatı 100 TL olarak açıklandı. Yaş üzüm rekoltesi ise 3 milyon 468 bin ton olarak gerçekleşti. Üzüm fiyatlarının iyi ama verimin düşük olduğunu ifade eden Turgutlu Ziraat Odası Başkanı Abdullah Şenol, fiyatın normal değerinde gitmesi çiftçiye kazandıran bir ürün olduğunu vurguladı.

Elma

Elma üretimi önceki yıla göre bir miktar düşüşle 4 milyon 420 ton olarak gerçekleşti. Fiyatının da iyi olması çiftçiyi memnun eden bir ürün oldu.