Tarımsal sulama kooperatiflerini yok etme planı

0

BEĞENDİM

0

Serpil Yılmaz

Suyu yöneten tarıma yön verir.

Köylünün kırsal alanda tarlasını sulamak için bundan 54 yıl önce kurduğu sulama kooperatiflerini yok etme planı devreye girdi.

Mersin Tarım İl Müdürlüğü’ne sulama alanları açmak için izin almaya giden köylüye “Kooperatifler yasalara uygun değil, korsan yapılar. Dernek kurun. Sulama tesislerini devlet yapacak. Siz sadece işletebilirsiniz” yanıtı verildiği ileri sürülüyor.

Türkiye Sulama Kooperatifleri Merkez Birliği (TÜSKOOP-BİR) Başkanı Ali Halis Uysal, “Türkiye’nin 26 bölgesinde, 2 bin 500 sulama kooperatifine üye 1 milyon 800 bin üretici sorun batağına sürükleniyor. Amacın kooperatiflerin fesih edilmesi olduğunu düşünüyorum.” diyor.
Uysal “DSİ’ye bağlı Sulama Birliği çiftçiye göletlerden, barajlardan su kullandırıyor. Köylerde ise Tarım ve Orman Bakanlığı’ndan kiralanan alanlarda kuyular açılıp yer altı suyu kullanılıyor. Resmi olarak 400 kadar, kaçak olarak açılmış ve kayıt altına alınmamış 3000 civarında kuyu bulunuyor. Kuyularda su azaldı” diye de ekliyor.

KATAR ANLAŞMASI YÜRÜLÜĞE Mİ GİRDİ?

Uysal, Resmi Gazetede 21 Mart 2021 tarihinde onaylanan Türkiye ve Katar arasında imzalanan 26 Kasım 2020 tarihinde imzalanan “Milletlerarası Andlaşmayı” hatırlatıyor.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan imzası ile yayımlanan andlaşma şöyle açıklanmıştı:
“Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ve Katar Devleti Hükümeti Arasında Su Yönetimi Alanında İşbirliği Mutabakat Zaptı’nın onaylanmasına, 244 sayılı Kanunun 5’inci maddesi ile 9 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 2’inci ve 3’üncü maddeleri gereğince karar verilmiştir.”

Resmi Gazete’de yer alan kararda, Türkiye ve Katar’ın teknolojik katkıları da içeren işbirliği alanları “entegre su kaynakları ve su tesisleri sistemi yönetimi” ile “kıyı ve geçiş suları yönetimi” olarak maddelenmişti.

İKİ BAŞLILIK ELEŞTİRİSİ

1969 yılında çıkan 1163 sayılı Kanunla Türkiye’de 1970’te ilk sulama kooperatifini memleketi Manisa Akhisar ilçesi Beyoba Mahallesinde kuran Halis Uysal, Sulama Birliği 1996 yılında kurulurken dönemin iktidarına getirdiği “Kooperatifler sulama hizmeti veriyor zaten iki başlılık olmasın” önerisinin kabul görmediğini belirtiyor.

Çiftçinin tarlasını sulamak için başvurduğu iki resmi kanal bulunuyor. Bunlardan biri Uysal’ın başında olduğu Sulama Kooperatifleri Birliği, diğeri ise Devlet Su İşleri (DSİ)’ne bağlı Sulama Birliği.
Aslında Sulama kooperatiflerin tarımsal su fiyatı yüksek enerji maliyetlerinden dolayı Sulama Birliği’nden daha yüksek.

Temmuz 2024 itibariyle Sulama Birliği tarifeyi açıkladı. Sulama tesisleri işletme ve bakım ücret tarifeleri, 30 kategorideki bitki çeşidi ve sera için dekar başına 43 lira ile 1858 lira arasında değişecek. 1000 metreküp su ücreti, 43 lira ile 690 lira arasında olacak. İşletme ve bakım ücreti, her bitkinin yıl içindeki yetişme süresine göre tespit edilecek.

Köylü barajlar ve göletlerden su dağıtımı yapan Sulama Birliği’nin alt yapısına uzak olan kırsal bölgelerde yer altı sularına kuyular açarak ulaşabiliyor.

Tarım ve Orman Bakanlığı kuyuların kira bedellerine son bir yılda yüzde 145’e varan oranda zam yaptı.

ELEKTRİK FATURASINI ÖDEYEMEDİ

Uysal dünyada ekonominin kamu ve özel sektör yanında üçüncü gücü olarak tanımlanan kooperatifçiliğin Türkiye’de desteklenmediğini vurguluyor.

Özelleştirilen elektrik dağıtım hizmetlerinin artan faturaları nedeniyle ödeme güçlüğü içinde olduklarını söylüyor.

TÜSKOOP-BİR, üyelerinin 8 milyar liraya ulaşan faturalarının geçen yıl olduğu gibi bu yıl da yüzde 50’sinin devlet tarafından karşılanması için Tarım ve Orman Bakanlığı ile görüşme halinde…

SULAMA BİRLİĞİ İLK SİNYALİ VERMİŞTİ

Bundan yaklaşık 3 ay öncesine gittiğimde, Sulama Birliği’nin yarattığı krizin bugün kooperatiflere yönelik “zorlayıcı” tutumun habercisi olabileceğini düşünüyorum.

Adana Valiliği himayesinde, Adana Büyükşehir Belediyesi’nin 17-20 Ekim 2024 tarihleri arasında gerçekleşen “8. Uluslararası Adana Lezzet Festivali” kapsamında düzenlenen oturumlarda ana konulardan birisi, çiftçilerden tepki çeken DSİ 6. Bölge Müdürlüğü’ne bağlı Seyhan Sol Sulama Birliği’nin aldığı “Su kıtlığı var, güz bitkilerine su vermeyeceğiz” açıklamasıydı.

Adana Valisi Yavuz Selim Kösger etkinliğin açılış konuşmasında “Su sıkıntısına tarımı feda edersek olmaz.” diyerek, Sulama Birliği’nin açıklamasının uygulanmayacağının sinyalini vermişti.

Çiftçilere ürünlerini sulayabilmesi için su kaynağı planı yapma sorumluluğu olan Sulama Birliği’ne görevinin sınırlarını aştığı, su kaynaklarıyla ilgili açıklamanın DSİ tarafından yapılacağı uyarısı yapılmıştı.
1 Haziran 2018 tarihi itibariyle Sulama Birlikleri’nin seçimle göreve gelen 378 Başkanı ile birlikte 14 bin 387 Meclis Üyesi’nin yerine kayyum atanmıştı. 2021 yılı itibariyle yeni atamalar yapıldı.
Bugünlerde de Sulama Birliği’nden kamu kurumlarına personel kaydırıldığı iddiası da dile getiriliyor.

BAKAN’A “BİZİ GÖRÜN” DİLEKÇESİ

Mersin ili Tarsus ilçesi Böğrüeğri mahallesindeki çiftliğinde nektarin ve badem yetiştiren ÇKS (Çiftçi Kayıt Sistemi) belgeli bir gazeteci, Tarım ve Orhan Bakanı İbrahim Yumaklı’ya hitaben CİMER’e yaptığı 6 Ocak 2025 tarihli başvuruda, sulama kooperatiflerinde yaşanılan sorunun çözümünü talep ediyor.
Söz konusu başvuruda Mersin Tarım İl Müdürlüğü’nde yaşanan sıkıntı ifade ediliyor:

“Böğrüeğri köyü kırsal kesiminde olduğu için tarımsal sulama yapılamıyor, köylü tarlasını ekip biçemiyor. Köy muhtarı Mustafa Sayılı yer altı su kaynaklarından faydalanarak tarımı canlandırmak ve köyden kente göçü durdurmak için olağanüstü çaba sarf ediyor. Muhtar bir sulama kooperatifi kurup yer altından tarımsal su temini için Mersin Orman Bölge Müdürlüğü, Devlet Su İşleri (DSİ) 6. Bölge Müdürlüğü ve Mersin İl Tarım Müdürlüğü’ne başvurdu. DSİ su kullanım izni alabilmek için sulama kooperatifi kurulması gerektiğini belirtmiş. Muhtar, kooperatif kurucu listesi ortaklık belgesi hazırlamış. Yönetmeliğin emrettiği şekliyle Mersin İl Tarım Müdürlüğü’ne vermek istediğinde dernek kurulması gerektiği yanıtı almış. Oysa DSİ derneği kabul etmiyor. Dernekler ticaret yapamadığından bankalar dernekleri muhatap almıyor. Mersin’de şu anda 127 sulama kooperatifi kapanma korkusu yaşıyor. Bir kaç kooperatif başkanı ile görüştüm, koca adamlar ağaçları kuruyacak diye ağlıyor.”

Dilekçede Tarım İl Müdürlüğü’nün çelişkili tutumuna da dikkat çekiliyor:

“İl Tarım Müdürlüğü’ndeki yetkili 127 kooperatifin mevzuata aykırı korsan olduğu iddiasında bulunuyor. Oysa aynı kişi 2019 yılında Emirler Sulama Kooperatifi genel kuruluna bakanlığı temsilen hükümet komiseri olarak katılmış ve her şeyin mevzuata uygun olduğuna dair imza atmıştır. Şerh düşmemiştir.”

An itibariyle çiftçinin yaşadığı endişeye de vurgu yapıyor:

“Şu anda Mersin il sınırlarında hiçbir sulama kooperatifi kurulamamakta, mevcut kooperatifler de kapanma tehlikesi yaşamakta, binlerce köylü kara kara düşünmektedir.”

İZİN VERİLMEYEN KOOPERATİFLER

Mersin Tarım İl Müdürlüğü’nden “olur” alamayan sulama kooperatifleri arasında Emirler Köyü Sulama Kooperatifi de bulunuyor. Geçici bir süre ecr-i misil denilen bir yöntemle su kanalı açan köye Tarım ve Orman Bakanlığı’ndan sulama alanı kiralama izni alabilmesi için 27 Ocak’a kadar süre verilmiş.
Köy muhtarı evraklarını tamamlayıp Mersin Tarım İl Müdürlüğü’ne gittiğinde kooperatif olarak izin alamıyor. Bu durumda köye 25 bin lira ile 100 bin lira arasında ceza kesilebilecek.
Toroslar İlçesi’ne bağlı Musalı Köyü’nün hikayesi de başka. O da ek tesis yatırımı için kooperatif üyelerinden para topladığı için soruşturma geçiriyor.

Bireysel olarak köylünün tarlası için kuyu açabilmek için DSİ’den izin alması ise; hem maliyetli, hem de kolay bir süreç değil. Anıtlar Kurulu’ndan, Kültür ve Turizm Bakanlığı birimlerine kadar devletin 13 resmi kurumundan teker teker “Olur” almak gerekiyor.

Bu izinleri Noter’de 3 nüsha halinde onaylatmak için köylünün cebinden yaklaşık 35 bin lira çıkıyor.
Ankara ile işlemleri çabuklaştırma yeteneğine sahip olmayanlar için tüm sürecin tamamlanması da 3 yılı buluyor.

Son imza Cumhurbaşkanlığı’ndan çıkıyor.