İnka’nın kayıpdilini çözen düğüm: Khipular

And Dağları halklarının bin yılı aşkın bir süredir bilgi kaydetmek ve iletmek için kullandığı “khipu” adlı nesneler, bilim insanlarını şaşırtmaya devam ediyor. İplerden ve düğümlerden oluşan bu antik araçlar, özellikle İnka İmparatorluğu döneminde (1438-1532 CE) yaygın şekilde kullanıldı ve yazılı kayıt sistemleri bulunmayan bu medeniyetin ana iletişim ve kayıt aracı oldu.

BEĞENDİM

Yeni bir araştırma, tarih boyunca bulunan en büyük ve en karmaşık iki khipu arasında daha önce fark edilmemiş sayısal bir bağlantıyı ortaya koydu. Araştırma, bu iki khipunun aynı bilgiyi farklı yöntemlerle kaydettiğini gösteriyor.

Khipular, genellikle pamuk ya da lama ve alpaka gibi hayvanların liflerinden yapılırdı. İpler, doğal renklerinde bırakılabilir ya da boyanabilirdi. Bazı khipuların yapımında bitki lifleri hatta insan saçına rastlandığı biliniyor.

İspanyol tarihçilerin kayıtlarına göre, khipular; nüfus sayımları, depo envanterleri ve vergi yükümlülüklerini kaydetmek gibi işlevlere sahipti. Bu nedenle khipular, özel olarak eğitilmiş “khipukamayuq” adı verilen kişiler tarafından özenle hazırlanırdı.

Melbourne Üniversitesi’nden araştırmacı Karen Thompson tarafından yapılan yeni çalışma, Şili’nin kuzeyinde bulunan ve 1970’lerde kayda geçirilen iki khipuyu inceledi. Bunlardan biri, 1800’den fazla ipten oluşan ve beş metre uzunluğu ile bilinen en büyük khipu; diğeri ise yaklaşık 600 ip içeren oldukça karmaşık bir khipu.

Araştırma, iki khipunun “kırmızı-beyaz” bölücü ipler kullanarak gruplar oluşturduğunu ortaya koydu. Büyük khipuda her grup yedi ipten oluşurken, daha küçük olan khipuda her grup on ipten oluşuyordu. Thompson, bu iki khipunun aynı bilgiyi farklı şekillerde temsil ettiğini keşfetti.

Thompson, bu iki khipunun topluluklardan toplanan yiyecek miktarlarını ve bu yiyeceklerin dağıtımını kaydetmiş olabileceğini öne sürüyor. Büyük khipu, yiyeceklerin toplandığı miktarları gösterirken; daha küçük khipu, bu yiyeceklerin ihtiyaç sahiplerine ya da depolara nasıl dağıtıldığını temsil ediyor olabilir.

Günümüzde yalnızca 1.600 khipu korunabilmiş durumda. Bunların çoğu Amerika ve Avrupa’daki koleksiyonlarda bulunuyor. Ancak, bu khipuların yalnızca yarısından azı dijital olarak kaydedildi. Dijitalleşme çalışmaları sayesinde, araştırmacılar khipular arasındaki yeni bağlantıları keşfetmeyi ve antik And halklarını daha iyi anlamayı umuyor.