Sosyal medya platformları ‘dijital telif’ kıskacı altında

Hayati ARIGAN

Türkiye’de “haber telifi” ödemeden kendi platformlarında kullandıkları haberlerle reklam gelirlerini artıran başta Google olmak üzere sosyal medya platformlarının haber yayıncısına da belli oranda ücret ödemesi için yasal düzenlemeler yapılması için çalışma başlatıldı.

Avrupa Birliği’nin 2019’da Dijital Tek Pazar Telif Hakları Yönergesi düzenlemesi örnek alınarak günlük haberlerin “bağlantılı telif hakkı” kapsamına alınması planlandığını belirten Telif Hukuku Uzmanı Teknail Özderyol, “Henüz ortada bir taslak metin bulunmamakla birlikte AB Yönergesinde öngörülen düzenlemelere paralel bir düzenleme yapılacağı düşünülmektedir” dedi.

Büyük reklam geliri topluyorlar

Günlük haber içerikleri, toplumların haber alma özgürlüğü ve kamu yararı düşünceleriyle dünya genelinde telif koruması dışında tutulmuştu. Dijital dünyanın hızla gelişmesine paralel olarak okuyucular, haberleri basılı gazetelerden okumak yerine internet aracılığıyla haber takibini tercih etti. Google, X ve Facebook gibi sosyal medya devleri tarafından da kendi lehlerine kullanılarak aslında gazeteciler tarafından üretilen haber içeriklerinin bu platformlar aracılığıyla herhangi bir ücret ödenmeden kullanılması yolunu açtı. Haberin oluşturulmasına herhangi bir katkısı olmayan bu sosyal medya devleri (gatekeeper) haberin kendi platformlarında sunumundan büyük reklam gelir elde etmeye başladı.

Avrupa Birliği, 2019’da Dijital Tek Pazar Telif Hakları Yönergesi düzenlemesi getirerek günlük haberleri “bağlantılı telif hakkı” kapsamına aldı. Dijital içerik üreticilerinin Google'a karşı verdiği mücadele sonrası Kanada'da Google, her yıl dijital yayıncılar için yaklaşık 74 milyon dolar ödeme yapmayı kabul etti.

Trafiğin yüzde 70’ini çekiyor

Görüşüne başvurduğumuz Telif Hukuku Uzmanı Avukat Teknail Özderyol, dijital platformların gazeteciliği yok olma tehlikesiyle baş başa bıraktığını belirterek bu konuda bir takım yasal düzenlemeler yapılmasının zorunlu olduğunu söyledi. ABD’de bir araştırmaya göre basın yayıncılarının internet üzerinden takip trafiğinin yüzde 70’inin Google ve Facebook üzerinden yapıldığının tespit edil diğini belirten Özderyol, bu durumun yazılı basının gelirlerini olumsuz yönde etkilemesini; şu örneklerle sıraladı:

-Anadolu Ajansı tarafından 2023’te yayımlanan “Haberin Telifi” isimli raporda yer alan verilere göre; Avustralya’da yapılan bir araştırmada gazetelerin 2001’de 2 milyar dolar olan reklam gelirlerinin 2016’da 200 milyon dolara düştü.

-Sekiz AB ülkesinde 2010- 2014 yıllarına ilişkin olarak yapılan bir araştırmada, gazetelerin reklam gelirlerinin 13.45 milyar eurodan 3.98 milyar euroya düştüğü tespit edildi.

-Bu durum, basın emekçileri yönünden de istihdam kaybına neden oldu. İngiltere’de 2007’de 23 bin basın emekçisi varken 2019’da bu sayı 17 bine düştü.

Haber üretenlere telif ödenecek

Haberciliğin ve basının sağlıklı bir biçimde devam etmesi için 2019’da AB’de Dijital Tek Pazar Telif Hakları Yönergesi düzenlemesi getirilerek günlük haberler “bağlantılı telif hakkı” kapsamına alındığını belirten Teknail Özderyol, şunları söyledi: “Bu düzenlemeye göre bir haberin haber yayıncısı tarafından yayınlanmasından itibaren 2 yıllık bir telif korumasına sahip olacaktır.

Bu haberin kullanılması için diğer yayıncıların içerik sahibinden izin almaları ve belli bir bedel ödemeleri gerekmektedir. Bu bedelin içerik üreten basın yayıncısının bizatihi kendisine ödenebileceği gibi bir meslek birliği aracılığıyla da takibi mümkün hale getirilmiştir.

Böylece haber emekçisinin ürettiği içeriğin Google veya Facebook gibi dijital mecralarda kullanılması durumunda haber yayıncısına da belli oranda ücret ödemesi sağlanmaya çalışılmıştır.” Benzer bir çalışma için TBMM Dijital Mecralar Komisyonunda bu konunun görüşülmeye başlandığını belirten Özderyol, “Henüz ortada bir taslak metin bulunmamakla birlikte AB Yönergesinde öngörülen düzenlemelere paralel bir düzenleme yapılacağı düşünülmektedir” dedi.

“Bu yasa acilen çıkmalı”

Küresel Gazeteciler Konseyi Başkanı Mehmet Ali Dim, “Kurtuluş savaşına tanıklık eden ve şehirlerin hafızası olan yerel gazeteler dijital ve sosyal medyaya yenik düşerek, birer birer kepenk indiriyor. Reklam gelirleri hızla düşen ulusal gazeteler basılı olarak çıkmak için savaş verirken, yüzlerce gazeteci işsiz kalıyor. Haber telifi konusunda acilen yasal düzenlemenin yapılması gerekmekte” dedi.