Seri katiller, hırsızlar ve Olimpiyat şampiyonu: Rusya’nın savaşa sürdüğü tutuklu profilleri nasıl değişiyor?

Olga Ivshina
BBC Rusça

28 Mart'ta sabah 06.45 civarında, polis Andrey Perlov'un Sibirya'nın Novosibirsk kenti yakınlarındaki evine ulaştı. Spora gitmek için erken kalkmıştı, polis memurlarının bir kısmı onu eve getirmek için ayrıldı, bir kısmı da evi aramaya başladı.

Novosibirsk'te yöneticisi olduğu bir futbol kulübünden yaklaşık 3 milyon ruble (32 bin dolar) çalmakla suçlanıyordu.

Ailesi, sadece çocuklarını saha için para ödemeden antrenmana götürdüğünü, koça para ödediğini söyüyor. Onu suçlayanlarsa paranın el değiştirdiğini ve cebine girdiğini iddia ediyor.

62 yaşındaki Perlov, 1992 Olimpiyatlarında 50 metre yürüme yarışında altın madalya kazanmıştı. Altı aydan uzun süredir göz altında tutuluyor ve ailesi Ukrayna'da savaşmaya zorlandığını söylüyor.

Perlov'a karşılığında, zimmetine para geçirme davasının dondurulacağı ve savaş bittiğinde düşürüleceği söylenmiş.

Kızı Alina, "Reddetti ve yerel basında sesimizi yükselttik. Bunun üzerine katı ceza hücresine konuldu ve yeniden anlaşma teklifiyle geldiler" diyor. İkinci kez reddettiğinde ailesini görmesi ya da aramasının engellendiğini söylüyor.

Mahkumların Ukrayna'da savaşmak için askere alındığı biliniyor ancak BBC analizi savaşın başlangıcında en azılı ve şiddet eğilimli mahkumlara odaklanılırken zamanla bunun değiştiğini ortaya koyuyor.

Son yasalar hem savcılık hem de avukatların, artık herhangi bir suçla ilgili sanıklara mahkeme yerine savaşa gitme seçenekleri olduğu konusunda bilgilendirme yapmasını zorunlu tutuyor.

Mart 2024'te geçen düzenleme eğer savaşa giderlerse soruşturma ve kovuşturmanın durdurulacağı anlamına geliyor. Savaşın sonunda davalarının tamamen düşürülmesi bekleniyor.

Tutuklulara yardım sağlayan Rusya Parmaklıklar Ardında adlı STK'nın direktörü Olga Romanova, "Bu Rusya'nın kanun yaptırım sistemini alaşağı etti" diyor ve ekliyor:

"Polis artık bir adamı biraz önce öldürmüş olduğu kişinin cesedinin üzerinde yakalayıp, kelepçe taktıktan sonra katil bir anda, 'Durun, özel bir askeri operasyona katılmak istiyorum' diyebilir ve ceza davasını kapatırlar."

Eşi halihazırda hırsızlıktan üç yıl hapse çarptırılmış birine, eşinin Rus ordusuyla sözleşme imzalamasının avantajlarından bahseden bir müfettişin sızan kayıtlarına ulaştık.

Kadına, "Bu diğer suç için altı yıl daha alabilir. Sözleşme imzalaması için ona şans verdim. Talebi onaylanırsa savaşa gidecek ve davayı kapatacağız" diyor.

Sanık imzalarsa birkaç gün için ceza davası donduruluyor, sanık salıveriliyor ve neredeyse hemen ön cephelerde savaşmak için ayrılıyor. Rusya'da çalışan üç avukat bunun ülke çapında norm haline geldiğini söyledi.

Bazıları hapishaneden ya da suç kaydından kaçınmak için imzalıyor, ancak Yaroslav Lipavski genç biri olarak, bunun da kolay bir çıkış yolu olmadığını fark etti.

"Bir grup kişi tarafından önceden anlaşmaya varılarak kasıtlı olarak sağlığa ciddi zarar vermekle" suçlanmasının ardından sözleşmeyi imzaladı.

Genç kız arkadaşı hamile olduğunu yeni öğrenmişti ve kovuşturmadan kaçınmak için Lipavsky 18 yaşına girer girmez orduya katıldı.

Ukrayna'ya gitti ve bir hafta sonra öldü - savaşta ölen en genç askerlerden biri.

Suçla itham edilen kaç kişinin yargılanmak yerine savaşmayı seçtiği belli değil, ancak politikadaki bu değişim Rusya'nın seferber edeceği diğer sivillerin sayısını en aza indirirken, ek asker ihtiyacını da ortaya koyuyor.

Carnegie Uluslararası Barış Vakfı'ndaki askeri analist Michael Koffman, "Ruslar mahkumları ya da hapistekileri önemsiyor mu? Zannetmiyorum” diyor. Hükümetin "muhtemelen bu kişileri gözden çıkarabilecekleri, kimse tarafından özlenmeyecek ve genel ekonomi üzerinde önemli, olumsuz bir etki yaratmayacak kişiler olarak gördüğünü" düşünüyor.

Wagner paralı asker grubu mahkumları askere almaya başladığında, eski lideri Yevgeni Prigojin, “suç işleme yetenekleri”ne ihtiyacı olduğunu söyleyerek, yüksek güvenlikli hapishanelerdeki mahkumlara yöneldi, karşılığında af teklif edildi.

BBC ve Rus internet sitesi Mediazona’nın gördüğü ve teyit ettiği gizli belgeler, mahkumların askere alınma sürecine, ardından başlarına gelenlere ve sürekli yeni savaşçı bulma ihtiyacına ışık tutuyor.

Ukrayna'da ölen mahkumların künyeleri ve ailelerine ödenen “kan parası” aracılığıyla, Wagner'in cezaevlerinden yaklaşık 50.000 mahkumu askere aldığını ve bir dönem çatışmada her gün 200'e yakınının öldüğünü biliyoruz. Pek çok kişi de yaralandı.

Tüm mahkumların künyeleri, “ceza kolonisi”ne işaret eden K harfiyle başlıyor. İlk üç rakam geldikleri hapishaneyi, son üç rakam ise mahkuma verilen sıralı numarayı belirtiyor; yani sayı ne kadar büyükse, o koloniden gelen katılımcı sayısı da o kadar fazla demek oluyor.

“Kan parası” ödemelerinin kaydı, Temmuz 2022 ile Haziran 2023 arasında Ukrayna'nın doğusundaki Bahmut şehrini ele geçirmeye çalışırken 17.000'den fazla mahkumun öldüğünü gösteriyor.

Wagner ve daha sonra Savunma Bakanlığı kayıpları telafi etmek için askere alım stratejilerini, başvurabilecekleri insan sayısını artıracak şekilde yeniden tasarladılar.

Suçlananların bazıları savaşa karşı oldukları için, diğerleri savaş alanında ölme veya yaralanma riskinin çok yüksek olması nedeniyle, başkaları da inandıkları davayı ülkelerinde kalıp savunmak için yeni anlaşmayı reddetti.

Andrey Perlov'un ailesi hâlâ masumiyetini kanıtlamayı umuyor, ancak Alina babasını en son Temmuz ortasında mahkemede gördüğünde çok kilo vermişti. “Neşeli kalmaya çalışıyor" diyor, "ama böyle devam ederse inadını kıracaklar."

Rus yetkililere Andrey Perlov'un davası ve tutuklulara orduya katılmaları için baskı yapıp yapmadıklarını sorduk, cevap vermediler.

---

Ahmet Ümit: Artık ciğerim yanıyor, ‘Yırtıcı Kuşlar Zamanı’nı yazmak zorundaydım!