2024 ABD başkanlık seçimi rehberi: Süreç nasıl işliyor, sonuçlar ne zaman açıklanacak, beraberlik durumunda ne olacak?

T24 Dış Haberler

Dünyanın gözü 5 Kasım'da ABD'de yapılacak başkanlık seçimlerinde. Amerikalılar, salı günü hem ülkeyi 4 yıl yönetecek yeni başkan için Cumhuriyetçi Donald Trump ile Demokrat Kamala Harris arasında tercih yapacak hem de yasaların çıkarılmasında kilit rol oynayan ABD Kongresi'nin iki kanadı Senato'nun 34 sandalyesi ile 435 sandalyeli Temsilciler Meclisi'nin yeni üyelerini belirleyecek. Bu yılki Beyaz Saray yarışı ülkenin gördüğü en sıradışı ve tarihsel olarak da en önemli yarışlardan biri olacak. 

TIKLAYIN | Seçime günler kala gözler ABD'de: İşte 7 olası seçim sonucu senaryosu...

Seçim ne zaman, sadece başkan mı seçiliyor?

ABD seçimleri, 5 Kasım Salı günü yapılacak. Kazanan, 20 Ocak 2025'te göreve başlayacak ve 4 yıl Beyaz Saray'da görev yapacak. Seçmenler sadece başkanı değil aynı zamanda Temsilciler Meclisi ve ABD Senatosu'ndaki Kongre adaylarını da seçecekler. 435 sandalyeli Temsilciler Meclisi üyeleri 2 yıllığına göreve gelirken, 100 sandalyeli Senato üyeleri 6 yıllığına seçiliyor. Böylece her 2 yılda bir yapılan Kongre seçimlerinde Temsilciler Meclisi'nin tamamı, Senato'nun ise 3'te 1'i değişmiş oluyor.

Trump ile Harris'i karşı karşıya getirecek seçimlerin galibi, ABD'nin 47. başkanı olacak.

İZLEYİN | Salıncak eyalet nedir, en çok oy alan neden kazanamıyor; ABD seçimleriyle ilgili bilmeniz gerekenler

Seçimlere yapılan bağışlar ABD Federal Seçim Komisyonu'na göre bireyler, bir adayın komitesine en fazla 3 bin 300 dolar; eyalet, bölge ve yerel parti komitelerine her bir seçimde toplam 10 bin dolar; ulusal parti komitelerine ise 41 bin 300 dolar bağış yapabiliyor. Öte yandan, "siyasi eylem komitesi (PAC)" denilen komiteler aracılığıyla kurumlar, sendikalar ve diğer organizasyonlar, destekledikleri adaya daha yüksek miktarlarda bağışlarda bulunabiliyor. Aynı şekilde "süper PAC" denen komitelerde de yüksek meblağlı bağışlar gerçekleştirilebiliyor. Örneğin Tesla ile X'in sahibi Amerikalı milyarder Elon Musk, süper PAC'ler aracılığıyla Trump'a 132 milyon dolar bağış aktarırken, bir diğer Amerikalı milyarder Bill Gates ise Harris'e en az 50 milyon dolar bağış yaptı.

Kimler oy kullanabilir?

ABD'de vatandaşların oy kullanabilmeleri için çok temel bazı uygunluk kriterlerini karşılamaları gerekiyor. ABD vatandaşı, oy vermek için kayıtlı olduğu eyalette ikamet eden 18 yaş ve üzeri herkes oy kullanabiliyor. 

Seçmen uygunluğu, özellikle cezaî mahkûmiyetler söz konusu olduğunda eyaletten eyalete değişebiliyor. Sabıka kaydı olan bireyler bazı eyaletlerde oy kullanma hakkını kalıcı olarak kaybetmek de dahil olmak üzere kısıtlamalarla karşılaşabilirler.

ABD'de oy kullanma hakkına sahip 230 milyonda fazla kişi olduğu tahmin ediliyor ancak bunların yaklaşık 160 milyonu kayıtlı seçmen ve muhtemelen hepsi oy kullanmayacak. 2020 seçimlerinde katılım oranı yüzde 66 oranındaydı ve bu, 100 yılı aşkın bir süredir görülen en yüksek orandı. 

Adaylar nasıl belirleniyor?

Demokratlar ve Cumhuriyetçiler adaylarını seçmek için her eyalette ön seçim ya da parti kongreleri düzenliyor. Bu yıl Demokrat Başkan Yardımcısı Kamala Harris ve Cumhuriyetçi eski başkan Donald Trump karşı karşıya geliyor. Yeşil Parti'den Jill Stein, Liberteryen Parti'den Chase Oliver ve savaş karşıtı akademisyen Cornel West gibi üçüncü parti veya bağımsız adaylar da bulunuyor. 

Seçim kampanyası sırasında başkan adayları kendi başkan yardımcısı adaylarını belirliyor. Demokrat ve Minnesota Valisi Tim Walz, Harris'in; Cumhuriyetçi Ohio Senatörü JD Vance de Trump'ın başkan yardımcısı adayı.  

İZLEYİN | ABD seçiminin 2 numaraları: ‘Aile babası’ Tim Walz mu, ‘Amerikan rüyası’ JD Vance mi galip gelecek?

270 delegeye ulaşan başkanlık yarışını kazanır

Ülkedeki seçim sistemi, en fazla oyu alanın değil, en fazla delegeye ulaşan adayın başkan olmasına imkan veren Seçiciler Kurulu (Electoral College) yöntemiyle çalışıyor.

Buna göre Amerikalılar, başkanlarını doğrudan kendi oylarıyla değil, seçtikleri delegeler üzerinden dolaylı olarak belirliyor.

50 eyalet ile başkent Washington DC'yi temsilen toplam 538 delegeden oluşan "Seçiciler Kurulu" adı verilen sistemde, her bir eyaletteki delege sayısı, o eyaletin Senato ve Temsilciler Meclisi'ndeki üyelerinin toplamına eşit oluyor.

İZLEYİN | Jamaikalı Marksist bir babayla Hint kanser araştırmacısı bir annenin kızı Kamala Harris kimdir?

İZLEYİN | 34 yaşında “Siyaset çok adi bir hayat” demişti; işte Donald Trump’ın çalkantılı siyasi hayatı

Bu sistemde bir adayın, başkanlık için 538 sayısının yarıdan bir fazlası olan 270 delegeye ulaşması gerekiyor.

Aynı seçim sistemi kapsamında eyaletlerde yarışı kazanan aday o eyaletin tüm delegelerini alıyor; "Kazanan hepsini alır (winner-take-all-system)" adıyla anılan bu kural, o eyalette kaybeden adaya verilen oyları yok saydığı için tartışılıyor.

ABD seçim sisteminde toplamda daha fazla oy almasına rağmen kritik eyaletleri kaybettiği için delege sayılarında geride kalıp yarışı kaybeden başkan adayları bulunuyor.

Önemli çekişmeli eyaletler hangileri?

Beyaz Saray'a giden yol, seçim gününde büyük rol oynayan birkaç kritik savaş alanı (çekişmeli / salıncak eyalet) eyaletten geçiyor. Bu eyaletler Demokratlar ve Cumhuriyetçiler arasında çok az bir farkla el değiştiriyor. 

2024 seçimlerinde başkanlık için ulaşılması gereken toplam 270 delege sayısının 93'ünü teşkil eden Arizona, Nevada, Wisconsin, Michigan, Pennsylvania, Kuzey Carolina ve Georgia "salıncak eyalet" konumunda bulunuyor.

Güncellenen sayılara göre, Arizona 11, Nevada 6, Wisconsin 10, Michigan 15, Pennsylvania 19, Kuzey Carolina 16 ve Georgia 16 delege sahibi.

California'nın 54, Texas'ın 40, Florida'nın 30 ve New York'un 28 delegesi bulunuyor ancak delege sayısı fazla olan bu eyaletlerin parti eğilimleri uzun yıllardır pek değişmediği için toplamda sonuca etkileri büyük olmuyor.

Hangi eyaletin kaç Seçiciler Kurulu üyesi var? Alabama 9, Kentucky 8, Kuzey Dakota 3, Alaska 3, Louisiana 8, Ohio 17, Maine 4, Oklahoma 7, Arkansas 6, Maryland 10, Oregon 8, Massachusetts 11, Colorado 10, Rhode Island 4, Connecticut 7, Minnesota 10, Güney Carolina 9, Delaware 3, Missisippi 6, Güney Dakota 3, Missouri 10, Tennessee 11, Montana 4, Nebraska 5, Utah 6, Hawaii 4, Vermont 3, Idaho 4, New Hampshire 4, Virginia 13, Illinois 19, New Jersey 14, Washington 12, Indiana 11, New Mexico 5, Batı Virginia 4, Iowa 6, Kansas 6 ve Wyoming 3 delege sahibi. Özel statüsü olan başkent Washington DC'nin de 3 delegesi bulunuyor.

Seçim günü ne olacak?

Seçmenlerin çoğunluğu sandık başına gidiyor ve sandıklar kapandıktan sonra oy pusulaları sayılıyor. Birçok kişi posta yoluyla oy kullanma sistemini veya erken oy kullanmayı kullanarak oylarını önceden kullanmış olabilir. 

İZLEYİN | Adaylar ne vadediyor, ne söylüyor: Trump-Harris düellosu

Oylar her eyalette kendi sandıkları kapandıktan sonra sayılıyor. Sandık kapanış saatleri eyaletten eyalete değişmekle birlikte genellikle yerel saatle akşam 7 civarında olur. 

ABD genelinde saat dilimlerinin farklı olması, Alaska ve Hawaii gibi eyaletlerdeki seçmenler hâlâ sandık başına giderken doğu yakasında oy pusulalarının sayılmış olacağı anlamına geliyor. 

Seçim sonuçları ne zaman belli olacak?

Seçimin galibi muhtemelen günlerce belli olmayacak. Kazananın seçim gecesi belli olması pek olası değil ancak bu, ihtimal dışı da değil. 

Seçim günü ülke genelinde sandıklar kapandıkça, medya gerçek zamanlı sonuçları bildirecek ve sonuçlar ilk olarak Doğu Zaman Dilimi'nden gelecek. Özellikle postayla gönderilen ve geçici oy pusulalarının yoğunluğu nedeniyle nihai sonuçlar hemen elde edilemeyebilir. 

Özellikle de oy farkının az olduğu eyaletlerde gecikmeler yaşanabilir. 

Bu gecikmeler Trump tarafından 2020'de seçimin çalındığı söylemini yaymak için kullanılmıştı. O seçimde, geç gelen ya da geç sayılan oyların çoğu Demokratlara aitti çünkü Demokrat Parti oy sayımının daha uzun sürdüğü şehirlerde daha fazla desteğe sahipti ve Trump destekçilerini postayla gelen oy pusulalarını kullanmaktan caydırmıştı.

Hiçbir aday 270'i yakalayamazsa ne olacak?

Hiçbir aday 270 seçici oyu kazanamazsa, şartlı seçim yapılır. Meclis, her eyaletin bir oy kullanmasıyla başkanı seçer ve Senato da başkan yardımcısını seçer. Temsilciler Meclisi adayının kazanması için çoğunluğa (26 eyalet) ihtiyacı vardır. Bu nadir süreç en son 1824 yılında Andrew Jackson'ın halk ve seçmen oylarını kazanmasına rağmen çoğunluğu sağlayamamasının ardından John Quincy Adams'ın Temsilciler Meclisi tarafından seçilmesiyle yaşanmıştı.